اختلال شخصیت وسواسی اجباری یا OCD مجموعه‌ای از افکار و ترس های ناخواسته و ناخوشایند است که به‌عنوان وسواس شناخته می شود. این وسواس ها شما را به سمت انجام رفتارهای تکراری سوق می‌دهد که به آن اجبار نیز گفته می‌شود. انواع اختلالات وسواسی و اجبارها مانع فعالیت‌های روزمره خواهد شد و ناراحتی های زیادی برای بیمار به‌وجود می‌آورد.

در نتیجه بیمار احساس می‌کند برای کاهش استرس خود مجبور است اعمالی را به اجبار انجام دهد. حتی اگر سعی کند افکار یا تمایلات آزاردهنده خود را نادیده بگیرد یا از شر آن‌ها خلاص شود، باز هم بازخواهند گشت و بیمار را رها نخواهند کرد. این موضوع باعث می شود که فرد درگیر این اختلال همیشه با افکار خود درگیر باشد.

OCD اغلب حول موضوعات خاصی مانند ترس بیش از حد از آلوده شدن به میکروب و ویروس است. در نتیجه فرد مبتلا برای رهایی از ترس خود از آلودگی، ممکن است دستان خود را بارها و بارها بشوید تا زمانی که زخم شوند و ترک بخورند.

اختلالات وسواسی چیست؟

انواع اختلالات وسواسی OCD افکار پایدار و ناخواسته‌ای هستند که به‌طورمداوم تکرار شده یا اصرارها یا تصاویری که برای فرد مزاحم هستند و باعث پریشانی و اضطراب او می‌شوند. ممکن است بیمار این افکار را نادیده بگیرد یا با رفتارهایی بر خلاف افکار خود سعی کند از شر آنها خلاص شود. این نوع اختلال روانی معمولاً زمانی رخ می‌دهند که بیمار می‌خواهد به چیزهای دیگری فکر کند یا فعالیت دیگری انجام دهد. برخی از مواردی که نشان‌دهنده وجود اختلال وسواسی است را در ادامه می‌خوانیم.

• ترس مداوم از آلودگی یا کثیفی.
• استرس داشتن در مواجهه با عدم قطعیت.
• نیاز به منظم و متعادل بودن همه‌چیز.
• افکار ترسناک و آزاردهنده‌ای شامل از دست دادن کنترل و آسیب رساندن به خود یا دیگران.
• افکار ناخواسته‌ای شامل پرخاشگری، موضوعات مذهبی یا جنسی.
• ترس از آلوده و ناپاک شدن با لمس اشیایی که توسط دیگران لمس شده‌ است.
• شک داشتن در مورد قفل در یا خاموش کردن وسایل برقی و گازی.
• استرس شدید زمانی که اشیاء منظم نیستند یا به روش خاصی چیده شده‌اند.
• تصور رانندگی با ماشین خود در میان جمعیت.
• افکاری در مورد فریاد کشیدن، فحاشی یا رفتار نامناسب در جمع.
• افکاری با تصاویر جنسی ناخوشایند.
• دوری از موقعیت هایی که می‌تواند باعث ایجاد وسواس شود، مانند دست دادن.

با این وجود، اگر شما فقط مشتاق به انجام دادن جزئیات هستید یا دوست دارید همه‌چیز را مرتب بچینید، ممکن است فعالیت‌های خود را به‌عنوان اعمال اجباری در نظر بگیرید، اما این فعالیت‌ها لزوماً به این معنی نیست که آن‌ها علائم OCD هستند. در بعضی موارد، این فعالیت‌ها به یک ویژگی شخصیتی یا چیزی در مورد شما اشاره دارد که واقعاً ترجیح می‌دهید آن را انجام دهید.

در بیشتر موارد، افراد مبتلا به انواع اختلالات وسواسی احساس می‌کنند که درگیر رفتارهای اجباری هستند و ترجیح می‌دهند این اعمال وقت‌گیر و اغلب عذاب‌آور را  انجام ندهند . افراد مبتلا به OCD به جای اینکه افکار خود را نادیده بگیرند، آن را به اجبار انجام می‌دهند. زیرا معتقدند انجام خواسته مغزشان برای جلوگیری از پیامدهای منفی یا برای فرار و کاهش اضطراب ضروری است.

انواع اختلالات وسواسی را می‌توان در هشت دسته وسواس فکری، وسواس عملی،  وسواس جبری، وسواس نجسی و پاکی، وسواس آلودگی، وسواس جنسی،وسواس مذهبی و وسواس اختیاری طبقه‌بندی کرد که در ادامه به بررسی دقیق‌تر این موارد می‌پردازیم.

1. اختلال وسواسی جبری/اجباری

اختلال شخصیت وسواسی جبری یا (Obsessive-Compulsive Personality Disorder، به اختصار OCPD) یکی از شایع‌ترین اختلالات شخصیتی در جامعه عمومی است که شیوع آن حدود 6 درصد تخمین زده می‌شود. افراد مبتلا به OCPD تلاش می‌کنند تا کنترل خود را با توجه جدی به قوانین و جزئیات بی‌اهمیت حفظ کنند تا جایی که موضوع اصلی فعالیت اغلب فراموش می‌شود. این بیماران از این واقعیت غافل می شوند که اکثر مواقع دیگر افراد از رفتار وسواسی آنها اذیت می شوند.

افراد مبتلا به OCPD ممکن است دچار نگرانی‌ها و ایده‌های مبتذل شوند و تمایل داشته باشند که وقت و انرژی زیادی را برای بررسی جزئیات و انجام کارها به صورت دقیق صرف کنند.

مهمترین ویژگی‌های OCPD شامل موارد زیر می‌شود:

• جبران‌گرایی و کنترل‌بخشی: افراد مبتلا به OCPD تمایل دارند که بر کنترل و نظم دقیق در زندگی خود تأکید کنند. آن‌ها توجه زیادی به جزئیات می‌کنند و از خود و دیگران انتظار دارند که بر طبق قوانین و قواعد مشخص عمل کنند.
• کمال‌گرایی: افراد مبتلا به OCPD تمایل دارند که بر کمال در کارها و وظایف خود تأکید کنند. آن‌ها انتظار دارند که همیشه به بهترین شکل ممکن عمل کنند و خود را با استانداردهای بسیار بالا مقایسه می‌کنند.
• انعطاف‌ناپذیری: افراد مبتلا به OCPD ممکن است مشکلات در تطبیق با تغییرات و تغییرات زندگی را تجربه کنند و معمولاً مقاومت زیادی در برابر تغییرات نشان می‌دهند.
• تمرکز بر کار: افراد مبتلا به OCPD ممکن است تمرکز زیادی بر کار و فعالیت‌های حرفه‌ای داشته باشند و وقت و انرژی زیادی را صرف انجام وظایف کاری و شغلی خود کنند.

افراد مبتلا به OCPD باورهای سفت و سخت و روش‌های خاصی برای انجام وظایف مختلف خود دارند. آن‌ها اجازه هیچ گونه انعطافی را نمی‌دهند و قادر به سازش با دیگران نیستند. افراد مبتلا به OCPD اغلب متوجه نمی‌شوند که رفتار و طرز فکرشان مشکل‌ساز است.

این انعطاف‌ناپذیری همچنین می تواند بر حوزه های اخلاقی، اخلاقی و ارزشی تأثیر بگذارد و خود و دیگران را مجبور به پیروی از اصول اخلاقی بسیار سفت و سخت کند. همچنین برخی از مطالعات نشان می دهد که اختلال شخصیت وسواس اجباری در مردان شایع تر است.

2. اختلال وسواس اختیاری

اختلال وسواس اختیاری یکی دیگر از انواع اختلالات وسواسی است که بیشتر به کمال‌گرایی مربوط می‌شود. این دسته از بیماران انتظارات غیرواقعی بالایی از خود و دیگران دارند. آن‌ها سریع عیب‌جویی می‌کنند و بیش از حد از اشتباهات انتقاد می‌کنند. این بیماران تمایل دارند یک پروژه را به دلیل ترس از شکست به تعویق بیاندازند. آن‌ها علاقه‌ای به تعارف کردن ندارند و اغلب فراموش می‌کنند که موفقیت خود را جشن بگیرند. نشانه هایی که وجود این نوع از اختلال را نشان می‌دهند عبارتند از:

• نگرانی بیش از حد در مورد یکنواختی یا دقیق بودن
• نگرانی بیش از حد در مورد نیاز به دانستن یا به خاطر سپردن
• ترس از دست دادن یا فراموش کردن اطلاعات مهم هنگام بیرون انداختن چیزی
• نگرانی بیش از حد در انجام وظایف «به طور کامل» یا «درست»
• ترس از اشتباه کردن

بیشتر بخوانید: اختلال شخصیت مرزی

3. اختلال وسواس فکری

بیماران این دسته از انواع اختلالات وسواسی، همیشه درگیر اضطراب و استرس اتفاقات آینده هستند. اتفاقاتی که هنوز رخ نداده‌اند، اما ترس آن را کاملا می‌توانند تجسم کنند. مانند ترس از رخ دادن اتفاقات بد، تجربه افکار مزاحم مبنی بر اینکه کاری انجام نمی دهند که از آسیب جلوگیری کند، ترس از اینکه چیزی یا عزیزی را از دست داده‌اند.

انواع وسواس فکری

در تمام اختلالات روانی که در افراد ظهور می‌کنند، طیفی وجود دارد که شدت بروز در افراد متفاوت است. ازاین‌رو، وسواس فکری نیز از این قاعده مستثنی نیست و انواعی دارد. همچنین در مورد دیگری نیز وسواس فکری در افراد مختلف متفاوت خواهد بود که مرتبط با نوع افکار است.

• چک کردن مدام؛ اطمینان از درست بودن وضعیت، مثل چک کردن قفل بودن چیزی یا قطع بودن تلفن
• پاکیزگی؛ ترس از بیماری، فرد حتی از برخورد با ديگران واهمه دارد.
• افکار مزاحم؛ فرد نسبت به مسائلی که اتفاق نیفتاده بسیار نگران است و از وقوع آن واهمه دارد.
• نظم؛ در این نوع فرد از طبق برنامه نبودن اتفاقات و مرتب نبودن لوازم اذیت می‌شوند.
• تقارن؛ فرد به متقارن بودن لوازم در هر مکانی که وارد می‌شود، حساسیت نشان می‌دهد.

علائم وسواس فکری

هربیماری یا اختلالی هرچند که جدی نباشد، علائمی را به‌دنبال دارد که هشدار تغییر وضعیت را به‌فرد می‌دهد. علائمی که اطرافیان فرد به‌راحتی متوجه آن می‌شوند و می‌توانند قبل از پیش‌روی عارضه اقدامی انجام دهند. بنابراین، واضح است که اختلال وسواس فکری نیز علائمی دارد. اما علائم وسواس فکری به‌قدری واضح نیست که به‌راحتی قابل تشخیص باشد.

• تکانه ذهنی
• اضطراب و پریشانی همیشگی
• احساس ترس
• تمایل به انزوا
• رفتار‌هایی خاص در زمان اضطراب
• دوری از مکان یا موقعیت‌هایی که باعث ناراحتی آن‌ها می‌شود.

بنابراین، گرچه فرد به وسواس فکری مبتلا باشد می‌تواند با فرد مبتلا دیگر، متفاوت باشد. همچنین می‌تواند براساس شدت اختلالش علائم متفاوتی از خود نشان خواهد داد.

بیشتر بخوانید: عوارض وسواس فکری چیست؟

4. اختلال وسواس عملی

این نوع از اختلال وسواس، فرد را مجبور می‌کند تا بعضی از فعالیت‌ها را چندین‌بار انجام دهد. حتی اگر خود فرد از انجام شدن کار مطمئن باشد، این اختلال باعث می‌شود بیمار مجددا همه‌چیز را چک کند. به‌عنوان‌مثال، فرد بعد از خارج شدن از خانه و بستن در خانه ، مجدد قفل در را چک می‌کند یا چندین بار وسایل همراه خود را بررسی می‌کند تا چیزی را فراموش نکرده باشد.

5. اختلال وسواس نجسی و پاکی

این نوع اختلال از انواع اختلالات وسواسی که بیشتر در کشور ما ایران شایع است، فرد را ترغیب می‌کند تا از پاک بودن همه‌چیز مطمئن شوند. این دسته از بیماران، معمولا در مکان‌های عمومی رفت‌وآمد نمی‌کنند یا از وسایل عمومی استفاده نمی‌کنند. اگر در مواقعی مجبور به استفاده از وسایل عمومی شوند تا از پاک شدن خود مطمئن نشوند آرام نخواهند گرفت.

6. اختلال وسواس آلودگی

طبق تحقیقات انجام شده، این دسته از انواع اختلالات وسواسی در خانم ها بیشتر از آقایان مشاهده شده است. بیماران این دسته معمولا همیشه در حال مرتب کردن و تمیز کردن اطراف خود هستند. اطرافیان این بیماران نیز معمولا همیشه تحت فشار خواهند بود؛ چراکه این افراد حتی به ریزترین کثیفی هم حساسیت نشان می‌دهند. مثلا اگر حین آشپزی ذره ای روغن روی زمین ریخته شود، تمام آشپزخانه را شست‌وشو خواهند کرد.

7. اختلال وسواس جنسی

افکار متجاوزانه یا جنسی یک نوع متداول وسواس است که مربوط به ترس از آسیب رساندن به دیگران یا داشتن تصاویر خشن و تهاجمی می‌شود که به راحتی از بین نمی روند. این نوع افکار ممکن است جنسی باشند، مانند ترس از رفتار جنسی نامناسب یا تجربه تجسم جنسی مکرر و آزاردهنده حتی اگر بیمار هیچ قصدی برای عمل به افکار خود نداشته باشد. برخی از مواردی که این بیماران ممکن است از آن رنج ببرند:

• ترس از انجام یک انگیزه مرتبط با رابطه جنسی
• ترس از آزار جنسی به کودکان، بستگان یا دیگران
• ترس از انجام رفتارهای جنسی پرخاشگرانه نسبت به دیگران

8. اختلال وسواس مذهبی

افراد درگیر این اختلال وسواس فکری معمولا از توهین به مقدسات مانند توهین به خدا و پیامبران یا حرف های کفرآمیز می‌ترسند. آن‌ها همیشه احساس گناه می‌کنند و خود را مجبور می‌کنند دعاهای خاصی را بارها تکرار کنند تا شاید مورد بخشش قرار گیرند. این بیماران معمولا از رفتن به مراسمات شاد مانند تولد یا عروسی خودداری می‌کنند تا مبادا مرکتب گناه شوند.

بهترین روش های درمان اختلال وسواسی شدید

با اینکه درمان خاصی برای این بیماران مبتلا به انواع اختلالات وسواسی وجود ندارد، با انجام بعضی از فعالیت‌ها این بیماران می‌توانند علائم خود را کاهش دهند. بسیاری از افراد مبتلا به OCD، به ویژه آن‌هایی که علائم و اختلالات شدید دارند می‌توانند از درمان خانگی اختصاصی بهره‌مند شوند. در این نوع درمان، بیمار می‌تواند بر یادگیری نحوه مدیریت علائم خود تمرکز کند که با راهنمایی یک متخصص و درمان های رفتاری انجام می شود. با این درمان، فرد می‌تواند یاد بگیرد که با علائم خود را مدیریت کند و آرامش ذهنی را به زندگی خود بازگرداند.

درمان OCD آسان نیست، حتی زمانی که فرد آماده پاسخ مثبت به درمان شدن باشد، اما اگر فرد مایل به درخواست کمک باشد و آن را بپذیرد، درمان می‌تواند موثر باشد. تحقیقات نشان می‌دهند که گاهی افراد مبتلا به انواع اختلالات وسواسی ممکن است به دلیل پایبندی سخت به وظایف درمانی تعیین شده توسط درمانگر، بهتر به درمان پاسخ دهند.

همچنین علاوه‌ بر نوع خاصی از رفتار درمانی که یک بیمار در درمان خانگی برای OCD دریافت می‌کند، این محیط درمانی منحصربه‌فرد شامل رویکردهای مراقبتی اضافی نیز می‌شود. استفاده از داروها در صورت لزوم، ورزش و تغذیه، حمایت گروهی، درمان‌های خلاقانه و آموزش و درمان خانوادگی، همگی می‌توانند برای تکمیل درمان استفاده شوند و به بیمار کمک کنند تا دوباره با موفقیت در خانه زندگی کنند.

چند نوع روان درمانی خاص که می تواند به افراد مبتلا به OCD کمک کند را در ادامه مورد بررسی قرار خواهیم داد.

1. درمان روان پویایی

این نوع درمان بر ریشه های روانی رنج عاطفی تمرکز دارد. از طریق خود بازتابی و خودآزمایی، فردی که تحت درمان قرار می‌گیرد به روابط مشکل‌ساز و الگوهای رفتاری در زندگی خود می‌پردازد تا خود را بهتر بشناسد و نحوه ارتباطش را با افراد دیگر و محیط خود تغییر دهد.

2. درمان شناختی رفتاری (CBT)

این یک نوع درمان ساختار یافته و هدف‌گرا است. یک متخصص یا روانشناس به بیماران اختلال وسواس فکری کمک می‌کند تا افکار و احساسات خود را از نزدیک ببینند و بیماران متوجه خواهند شد که چگونه افکارشان بر اعمالشان تأثیر می‌گذارد. از طریق CBT، فرد مبتلا به انواع اختلالات وسواسی می‌تواند افکار و رفتارهای منفی را بشناسد. همچنین یاد بگیرد که الگوها و عادات فکری سالم‌تری را برای خود اتخاذ کند.

3. گفتار درمانی

گفتار درمانی معمولاً درمان انتخابی برای اختلالات شخصیت است. هدف از درمان کمک به فرد برای کشف انگیزه ها، فوبیا و ترس های مرتبط با افکار و رفتار خود است. علاوه‌بر این، آن‌ها می‌توانند یاد بگیرند که با دیگران ارتباط مثبت‌تری برقرار کنند.

4. نورومدولاسیون

در موارد نادر، زمانی که درمان و داروها به اندازه کافی تفاوت ایجاد نمی‌کنند، ممکن است پزشک با بیمار در مورد دستگاه هایی صحبت کند که فعالیت الکتریکی را در ناحیه خاصی از مغز شما تغییر می‌دهند. یک نوع، تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال، مورد تایید FDA برای درمان OCD است. از میدان‌های مغناطیسی برای تحریک سلول های عصبی استفاده می‌کند. یک روش پیچیده‌تر، تحریک عمیق مغز ، از الکترودهایی استفاده می کند که در سر شما کاشته می‌شوند.

در صورت نیاز با متخصصین روانشناس در کلینیک روانشناسی خانه همدلی هفتاد تماس بگیرید یا به صورت حضوری به کلینیک مراجعه فرمایید تا بهترین متد درمانی برای اختلال وسواسی شما شناسایی شده و مشاوره های لازم در اختیار شما قرار گیرد.

نتیجه

فردی که مبتلا به OCD تشخیص داده شده است، برای مدیریت علائم و داشتن یک زندگی عادی تلاش می‌کند. چالش توقف یا کنار آمدن با انواع اختلالات وسواسی و مدیریت افکار اجباری می‌تواند بسیار سخت باشد و زمان زیادی را در زندگی فرد بگیرد و باعث آسیب جبران‌ناپذیری در زندگی بیمار شود. بااین‌حال، برای هرکسی که این بیماری را دارد، صرف نظر از اینکه چه افکار و رفتارهایی دارند یا علائم جدی هستند، امیدی وجود دارد. با اینکه OCD هیچوقت کاملا درمان نمی‌شود، همکاری و مشورت با یک متخصص سلامت روان که در OCD  تخصص دارد، ضروری است و برای ایجاد یک برنامه درمانی شخصی که متناسب با نگرانی ها و چالش های مذهبی یا اخلاقی خاص فرد باشد، بسیار مهم است. به این ترتیب با مشاورین کلینیک روانشناسی هفتاد می توانید مراحل بهبود اختلالات وسواسی را آغاز کنید.

OCD یک بیماری روانی بسیار جدی است، زیرا می‌تواند باعث اختلال در عملکرد و ناراحتی عاطفی شود. صرف نظر از انواع افکار یا رفتارهایی که این بیماری ایجاد می کند، اطرافیان این بیماران نباید آن‌ها را به حال خود رها کنند. اگر چنین فردی را در زندگی خود دارید، سعی کنید در روند درمان او را همراهی کنید و به آن‌ها انگیزه بدهید.

بیشتر بخوانید:

اختلال دوقطبی چیست و چگونه تشخیص داده می شود؟

اختلال اضطراب فراگیر چیست؟ علائم و روش درمان آن